Yabancılar için Türkçe “Şart Kipi”

ŞART KİPİ

Bir eylemin gerçekleşmesi, başka bir eylemin gerçekleşmesine bağlıdır. İşin yapılmasının bir koşula bağlı olduğunu anlatmak için kullanılır.  Burada her iki cümle de eylem daha gerçekleşmemiştir. 

The realization of one action depends on the realization of another action. In other words, it is used to express that the work is done depends on a condition.

A) Geniş Zaman Şartı (-I/ArsA) & Şimdiki Zamanın Şartı (-(i)yorsa)

Şart birleşik zamanı genellikle geniş zaman ile birlikte kullanılır. Geniş zamanın şartından sonra ana cümle genellikle “geniş zaman, yeterlilik ve gereklilik yapıları” ile kullanılır.

Örnek Cümleler:

• Haber verirsen ben de sizinle çarşıya gelirim.
• Alışverişe benimle gelirsen sana da bir kıyafet alırız.
• Eğer çok ders çalışırsan sınavda başarılı olabilirsin. (Sınavda başarılı olmanın şartı nedir? = çok ders çalışmak)
• Başarılı bir insan olmak istersen çok çalışmalı ve planlı programlı olmalısın.
• Trafik çok yoğun. Eğer otobüse binersen okula geç kalırsın.
• Eğer hasta olursan derslerinden geri kalırsın / kalabilirsin.
• Eğer çok ders çalışmazsan sınavdan düşük puan alırsın.
• Eğer spor yapmazsan kilo alırsın / alacaksın.
• Babam izin verirse arkadaşımla tatile çıkacağım.
• Eğer pratik yaparsan daha çabuk Türkçe öğrenebilirsin.
• Eğer sınava girmezsen tekrar B1 okursun.
• Eğer dikkatli olmazsan korona virüse yakalanabilirsin.
• Eğer Türkçe dizi ve filmler izlersen çok iyi Türkçe konuşabilirsin.
• Eğer kitap okursan çok iyi / güçlü bir hafızan olur.
• Eğer C1 sertifikası alırsan / Türkçe öğrenirsen Türkiye’de üniversite okuyabilirsin.
• Eğer çok hızlı araba kullanırsan kaza yaparsın / yapabilirsin.
• Eğer yemeklerine dikkat etmezsen çok fazla kilo alabilirisin.
• Eğer yemeklerini bitirmezsen dışarı çıkamazsın.
• Eğer ödevlerini yapmazsan parka gidemezsin.
• Eğer dikkatli araba sürmezsen kaza yaparsın / yapabilirsin.
• Eğer çok ders çalışırsam Türkçe konuşabilirim / öğrenebilirim.
• Dersimiz erken biterse sinemaya gideceğiz / gidebiliriz.
• Eğer yarın boş vaktim olursa alışveriş yapacağım.
• Eğer çok kitap okumazsan okuman ve konuşman yavaş olur.
• Eğer iyi bir şirkette çalışırsam kendime güzel bir araba alacağım.
• Eğer iyi maaş alırsam gelecek ay tatile çıkacağım.
• Eğer her gün duş almazsam kendimi rahatsız hissederim.
• Eğer ailemden izin alamazsam tatile gidemem.
• Eğer ülkene gelirsem bana yardım edebilir misin?
• Eğer hava güzel olursa denize gideceğim / gidebilirim.
• Dışarıya çıkarsan maske takmayı unutma / maske takmalısın.
• Eğer derslerimi düzenli olarak dinlersem sınavda başarılı olabilirim.
• Eğer sürücü belgesi alırsan araba kullanabilirsin.
• Eğer B1 sınavında başarılı olursam B2 sınıfına geçeceğim / gideceğim.
• Eğer zengin olursam dünyayı gezeceğim.

Not: Şimdiki Zamanın Şartı genellikle “o anda gerçekleşen / gerçekleşmeyen” “anlık durumlar” için kullanılır. Genel durumları ifade etmek için geniş zamanın şartı ile birbirlerinin yerine kullanılabilir. Bu cümlelerde ana cümlenin zamanı genellikle; emir-istek ve gereklilik kipinde olur ve gelecek zaman anlamı taşır.

“o anda gerçekleşen / gerçekleşmeyen” “kesin olarak bilmediğimiz” durumlarda kullanırız.

• Eğer iş yapıyorsan rahatsız etmeyeyim.
• Eğer ders çalışıyorsan daha sonra arayabilirim.
• Radyonun sesinden rahatsız oluyorsan, sesini kısabilirsin.
• Kendini kötü hissediyorsan hastaneye gidebiliriz.
• Onunla konuşmak istemiyorsan açıkça söylemelisin.
• Araba kullanmayı biliyorsan bir an önce ehliyet almalısın
• Eğer yalan söylüyorsan bir daha seninle konuşmam!
• Kahve içmek istemiyorsan çay ikram edebilirim.
• Eğer çok başarılı bir insan olmak istiyorsan çok çalışmalısın.

Gelecekte olma ihtimali olan durumları anlatırken kullanırız. (Gelecek zaman anlamında)

• Markete gidiyorsan (gideceksen) bana da bir yoğurt alır mısın?
• Arkadaşının doğum gününe gidiyorsan (gideceksen) bir hediye almalısın.
• Yarın okula gitmiyorsan (gitmeyeceksen) öğretmene haber vermelisin.
• Arkadaşının doğum gününe gidiyorsan (gideceksen) ona bir hediye alman gerek.
• Taksim’e gidiyorsan (gideceksen) bende seninle geleyim.
• Şu an ders çalışıyorsan seni rahatsız etmek istemiyorum.

B) Gelecek Zamanın Şartı (-(y)AcAksA)

Gelecekte olup olmayacağını bilmediğimiz “tahmini durumları anlatırken” kullanırız. Gelecek zamanın şartında ana cümle genellikle” emir-istek, gereklilik (-meli, -malı) olark” kullanılır.

We use this form when we express the action that will probably be in the next.

Örnek Cümleler:

• Bu akşam bana geleceksen önceden telefon et.
• Bu yarışmaya katılacaksan daha çok çalışmalısın.
• Bu yıl Türkçe öğreneceksen Tömer’e gitmelisin ya da Ali hocadan ders almalısın.
• Ders çalışacaksan telefonunu kapatmalısın.
• Bu yaz tatile gideceksen önceden rezervasyon yaptırmalısın.
• Yeni kıyafetler alacaksan alışveriş merkezine gide
• Türkçe öğreneceksen kursa gitmelisin.
• Derse gelmeyeceksen önceden haber vermelisin.
• Yarın çarşıya gideceksen bana da kitap alır mısın?
• Bu yaz ülkene gideceksen önceden bilet almalısın.
• Bu akşam ders çalışacaksak kütüphaneye gidelim.
• Kosova’ya gidecekseniz lütfen bana haber verin / yollara dikkat etmelisin.
• Türkçe öğreneceksen çok ders çalışmalısın.
• Türkiye’de yaşayacaksan Türkçe öğrenmelisin / Türkçe öğrenmek zorundasın
• Türkiye’de üniversite okuyacaksan önce C1 sertifikası almalısın
• Eğer Kazakistan’da yaşayacaksan Kazakça öğrenmelisin.
• Gelecek yıl araba alacaksan ehliyet almalısın.
• Eğer Filistin’e yazın gideceksen yazlık / ince kıyafetler giymelisin.

C) Geçmiş Zamanın Şartı (-DIysA) & Öğr. Geçmiş Zamanın Şartı (-mIşsA)

Geçmiş zamanda olup sonucunu bilmediğimiz ya da geçmişe dönük tahmini durumları anlatırken kullanılır. Bu tip cümlelerde ana cümlenin zamanı genellikle “geniş zaman ve geniş zaman hikayesi” ile devam eder ve tahmin anlamı taşır.

Örnek Cümleler:

• Ahmet Türkiye’ye geldiyse beni mutlaka arardı.
• Eğer sınavınızı bitirdiyseniz lütfen kağıtlarınızı teslim edin.
• Bu filmi daha önce izlediysen tekrar izlemeyelim.
• Kitabını okuduysan bana verir misin?
• Yemeği hazırladıysan artık yiyebilir miyiz?
• Söz verdiysen mutlaka tutmalısın!
• Sınavın kötü geçtiyse üzülme tekrar çalışırsın.
• Eğer geçen hafta dersleri dikkatli dinlemediysen sınavda başarılı olman çok zor.
• Ödevlerini yapmadıysan öğretmen sana çok kızabilir.

Duyulan / Öğrenilen Geçmiş Zamanın Şartı (-mIşsA)

Örnek Cümleler:

• Çocuklar uyumuşsa yüksek sesle konuşmayalım.
• O ders çalışmışsa mutlaka sınavı kazanır.
• Ayşe bize kızmışsa kesinlikle bizi affetmez.
• Derse başlamışsa öğretmen bizi sınıfa almaz!
• Kitabı okumuşsa mutlaka geri verir.
• O okulu bitirmişse ülkesine dönmüştür.
• Eğer ödevlerini yapmamışsa öğretmeni ona çok kızar.

D) Yeterlilik Kipinin Şartı (-(y)Abil + Zaman Eki + sA + şahıs)

Yeterlilik gerektiren eylemlerin (yetenek ve yeterlilik ile ilgili işler) şarta bağlı olduğu durumlar için kullanılır. Burada bir eylemin gerçekleşmesi bir yeterlilik durumuna bağlıdır.

[eğer] …. fiil + Yeterlilik Eki + Zaman Eki + Şart Eki + Kişi Eki + [Ana Cümle]

[eğer] …. fiil + Yeterlilik Olumsuz + Olumsuzluk Eki + Zaman Eki + Şart Eki + Kişi Eki + [Ana Cümle]

Örnek Cümleler:

• Yabancı dil konuşabiliyorsan yurt dışına çıkabilirsin.
• Araba kullanabilirsem babam bana bir araba alacak.
• Gitar çalabiliyorsan sen de bir müzik grubuna katılabilirsin.
• Eğer bu işi başarabileceksen sen de bu projeye katıl.
• Eğer güzel resimler çizebiliyorsan bana da yardım edebilir misin?
• Sen de hızlı koşabiliyorsan bu yarışmaya katılabilirsin.
• Sen hızlı yüzebiliyorsan bana da öğretebilir misin?
• Eğer Türkçeyi iyi bir şekilde öğrenebilirsen Türkiye’de kolaylıkla iş bulabilirsin.
• Patrondan izin alabilirsem gelecek hafta tatile çıkacağım.
• Ailemi ikna edebilirsem arkadaşlarımla kiralık bir ev tutacağız.
• Bankada kredi alamazsam o evi alamayacağım.
• Doktordan randevu alabilirsem yarın muayene olacağım.
• Borcumu ödeyemezsem iflas ederim.