Yabancılar için Türkçe – Birleşik Yapılı Fiiller 2

Fiil + -(I/A)r / -mAz oldu / olmuş + Şahıs Eki

Bu ek eylemin yapılma sıklığının değiştiğini ifade eder. Bu ek ile eylemin eskiden olduğundan daha sık yapıldığını ya da aksine eskiden yapıldığından daha az yapıldığını ifade eder.

Örnek:

• Beni eski kadar aramaz oldun. (Beni eskiden daha çok arıyordun, daha çok konuşuyorduk ama artık bu kadar konuşamıyoruz.)
• Bana selam vermez oldu. (Artık benimle konuşmuyor, selam vermiyor.)
• Artık ödevlerini eskisi gibi yapmaz oldun. (Yani eskiden daha çok ödev yapıyordun ama artık böyle değil.)
• Ayrıldıktan sonra bana soğuk davranır oldu. (Eskiden daha sıcak davranıyordu ama şimdi bu değişti.)
• Ben zengin olduktan sonra herkes bana selam verir oldu. (Eskiden -fakirken- bana kimse selam vermiyordu ama şimdi bu durum değişti.)
• Felç olduktan sonra hareket edemez oldu. / olmuş
• Ona borç vermeyince bana eskisi gibi sıcak davranmaz oldu.
• Bahar geldiğinde buluşacaktık. Bahar geldi geçti sen gelmez oldun.

Fiil + -(y)AcAk oldu / olmuş + Şahıs Eki

Yapılacak olan bir işten vazgeçildiği ya da planın değiştiği anlamını verir. Gelecek zamanın hikayesi -(y)AcAktI ile benzerlik gösterir.

Örnek:

• Kendime yeni bir ayakkabı alacak oldum (alacaktım) ama fiyatlar çok yükselmiş ve alamadım. (Ayakkabı almak istedim ama sonra olmadı ya da vazgeçtim)
• Üniversite okumak için Avrupa’ya gidecek oldum (gidecektim) ama ailem izin vermedi.
• Türkiye’de yurtta değil evde kalacak oldum (kalacaktım) ama param yetmedi. 
• Zana İstanbul’a gidecek olmuş (gidecekmiş) ama hastalanmış ve evde kalmış. (Onun İstanbul’a gitme planı / isteği gerçeklemedi.)
• Sandika yaz tatilinde Endonezya’ya gidecek olmuş (gidecekmiş) ama uçak biletleri yüzünden gidememiş.

Fiil + -mIş oldu + Şahıs Eki (Bunun yanında, Bununla birlikte)

Bir işin yapılırken o işle birlikte planlanmayan fakat yapılan başka bir işi ifade eder. Birinci iş planlanan ikinci iş planlanmayan ama yine de yapılan iştir.

 Örnek:

• Bosna Hersek’e gidince Zana’yı da görmüş oldum. (Ben Bosna Hersek’e Zana’yı görmek için gitmedim ama oradayken Zana ile de buluştum ve görüştük.)
• Türkiye’ye geldiğim zaman Türk kültürünü de öğrenmiş oldum. (Türkiye’ye Türk kültürünü öğrenmek için gelmedim ama burada yaşarken Türkiye’nin kültürünü de öğrendim.)
• Kuzenimin düğününe gittiğim zaman uzun zamandır konuşmadığım akrabalarımı da görmüş oldum. (Ben kuzenimin düğününe gittim ama bununla birlikte oradadeyken akrabalarımı da gördüm.)
• Türkçe öğrenirken farklı ülkelerden farklı arkadaşlar ile tanışmış oldum. (Türkçe eğitimimin yanında farklı ülkelerden insanlar ile tanışarak arkadaş oldum.)

Fiil + -mIş oluyor + Şahıs Eki

Geniş zamanlı cümlelerde ikinci işin birinci işten önce başkası tarafından yapıldığını / yapılacağını ifade eder.

Örnek:

• Ben sabah kalktığım zaman kahvaltım hazırlanmış oluyor. (Sabah kalkmadan önce arkadaşım kahvaltıyı hazırlıyor ve ben hiçbir şey yapmıyorum ve bu durum genellikle böyle.)
• Tömer’e geldiğim zaman çayım demlenmiş oluyor. (Tömer’e gelmeden önce sabah çay hazırlanıyor ve ben gittiğimde beklemiyorum hemen çayımı alıp içiyorum.)
• Akşam eve gittiğim zaman yemekler hazırlanmış oluyor. (Ben eve gitmeden önce tüm yemekler hazırlanıyor ve ben eve gittiğimde hemen yemeğe başlıyorum.)
• Müdür işe gelmeden önce tüm raporlar ve dosyalar masanın üzerinde hazırlanmış oluyor. (Müdür işe gelmeden önce tüm gerekli işle personel tarafından hazırlanıyor müdür geldiğinde bu işlemleri hiç beklemiyor.)
• Endonezya’dayken sabah uyandığımda kahvaltım hazırlanmış oluyordu. (Ben Endonezya’dayken annem her sabah kahvaltımı hazırlıyordu ve ben uyandığımda hemen kahvaltıya başlıyordum.)
• İşe geldiğimde / geldiğim zaman ofis temizlenmiş olur. / oluyor. (Ben işe gitmeden önce benden önce bir kişi ofisi temizliyor ve ben ofise girdiğimde temizlik olmuyor.)
• Derse başlamadan önce tüm ödevlerimi bitirmiş olurum. (Derse başlamadan önce evde tüm ödevlerimi bitiriyorum ve derste hazır bir şekilde bekliyorum.)
• Sabah uyandığımda gömleğim ütülenmiş olur. (Ben sabaha uyandığımda eşim benden önce kalkarak gömleğimi ütülüyor ve ben gömleği ütülü olarak görüyorum.)

Fiil + -mIş ol + Emir / İstek + Şahıs Eki

Emir ve İstek cümlelerinde yüklemdeki işin belirtilen zamandan önce bitirilmesi istenir.

Örnek:

• Derse gelmeden önce tüm hazırlıklarınızı bitirmiş olun. (Ben derse gelmede önce gerekli tüm hazırlıklar bitirilmeli. (Emir ya da İstek anlamı var.))
• Derse gelmeden önce ödevlerini yapmış ol! (Derse gelemden önce tüm ödevlerini bitirmelisin. (Emir ya da İstek anlamı var.))
• Otobüsün kalkış saatinden önce otogara gelmiş ol. (Otobüsün kalkış saatinden önce otogara gelmelisin. (Emir ya da İstek anlamı var.))
• Misafirler gelene kadar tüm evi temizlemiş olun. (Misafir gelmeden önce tüm evi temizlemelisin. (Emir ya da İstek anlamı var.))
• Patron gelene kadar tüm işleri bitirmiş olun! (Patron gelmeden önce tüm işleri bitirmelisin. (Emir ya da İstek anlamı var.))

Fiil + -yor / -mIş / -(y)AcAk olmalı + şahıs

Var olan bir durum üzerinden olası sonuçları tahmin etmeyi ifade eder.

Örnek:

• Ahmet derse gelmedi. Şimdi evde uyuyor olmalı.
• Ayşe okula gelmedi. Spor yapıyor olmalı.
• İki senedir Türkiye’de yaşıyor Türkçeyi iyi konuşuyor / öğrenmiş olmalı.
• Ahmet bu yaz Tömer’e devam etmeyecek. Ülkesine gidecek olmalı.
• Derse geç kaldı. Uyuya kalmış olmalı.
• Arkadaşım çok uykusuz. Dün gece geç uyumuş olmalı.

Fiil + -yor / -mIş / -(y)AcAk olsa(ydı) + Şahıs Eki

Bu ek şimdiki zaman, geçmiş zaman ve gelecek zaman cümlelerine ihtimal ya da tahmin anlamı verir. Bu yapıda temel cümle genellikle geniş zaman hikayesi -(I/A)rdI ya da gelecek zaman hikayesi -y)AcAktI ile biter.

Örnek:

• Arkadaşın Ahmet şu an AVM de alışveriş yapıyor.
• İnanmıyorum. Ahmet şu an Avm’de alışveriş yapıyor olsaydı bana haber verirdi.
• Faturaları zamanında ödemiş olsaydın şimdi elektrik kesilmezdi / kesilmeyecekti.
• Zamanın da çok ders çalışmış olsaydın şimdi tekrar yapmayacaktı / yapmazdı.
• Eve gelmiş olsaydı kapıda ayakkabıları olurdu.
• Sigara içmemiş olsaydı daha sağlıklı olurdu.
• Gelecek hafta İstanbul’a gitmeyecek olsaydın beraber alışveriş yapardık.
• Türkiye’de yaşıyor olmasaydım şu an İngiltere’de yaşardım.