Dilbilgisi

Yabancılar için Türkçe “-DIğI zaman, -DIğIndA, -(y)IncA / -DIğI sırada”

Fiil + -DIğI zaman / -DIğIndA /-(y)IncA

Bu zarf fiil yan cümledeki eyleme gelerek temel cümledeki eylemin gerçekleşme zamanını, ne zaman gerçekleştiğini anlatır.

  • -dığı zaman
  • -dığında          zarf fiil ekleri bazen birbirinin yerine de kullanılabilir.
  • -ınca

Ben

geldiğimde

geldiğim zaman

gelince

Sen

geldiğinde

geldiğin zaman

gelince

0

geldiğinde

geldiği zaman

gelince

Biz

geldiğimizde

geldiğimiz zaman

gelince

Siz

geldiğinizde

geldiğiniz zaman

gelince

Onlar

geldiklerinde

geldikleri zaman

gelince

 

Ben

gelmediğimde

gelmediğim zaman

gelmeyince

Sen

gelmediğinde

gelmediğin zaman

gelmeyince

0

gelmediğinde

gelmediği zaman

gelmeyince

Biz

gelmediğimizde

gelmediğimiz zaman

gelmeyince

Siz

gelmediğinizde

gelmediğiniz zaman

gelmeyince

Onlar

gelmediklerinde

gelmedikleri zaman

gelmeyince

 

Türkçe konuşamıyordum.Ne zaman ?Türkiye’ye geldiğim zaman / geldiğimde / gelince
-Türkiye’ye geldiğim zaman / geldiğimde / gelince Türkçe konuşamıyordum.
Güzel bir tatile çıkacağımNe zaman?Tömer bittiği zaman / bittiğinde / bitince
Tömer bittiği zaman / bittiğinde / bitince güzel bir tatile çıkacağım.
Babam çok sinirlenirNe zaman?Kardeşim eve geç geldiği zaman/ geldiğinde / gelince
-Kardeşim eve geç geldiği zaman/ geldiğinde / gelince babam çok sinirlenir.
Evlerimize kapandık.Ne zaman?Virüs başladığı zaman / başladığında / başlayınca
-Virüs başladığı zaman / başladığında / başlayınca evlerimize kapandık.
Hepimiz oruç tutarızNe zaman?Ramazan geldiği zaman / geldiğinde / gelince
-Ramazan geldiği zaman / geldiğinde / gelince hepimiz oruç tutarız.

 

Örnek Cümleler

Tatile çıktığım zaman / çıktığımda / çıkınca her gün yüzeceğim.

Türkiye’ye geldiğim zaman / geldiğimde / gelince eylül ayıydı.

Tömer’e başladığım zaman / başladığımda / başlayınca hiç Türkçe konuşamıyordum.

İstanbul’a ilk gittiğim zaman / gittiğimde / gidince çok şaşırmıştım.

Eve döndüğün zaman / döndüğünde / dönünce yemek yapman gerek.

Ders başladığı zaman / başladığında / başlayınca aniden telefonum çaldı.

Yatmadan önce kitap okuduğum zaman / okuduğumda / okuyunca uykum geliyor.

Annem beni aramadığı zaman / aramadığında / aramayınca korkuyorum.

Yeni bir dil öğrendiğin zaman / öğrendiğinde / öğrenince daha kolay iş bulabilirsin.

Tömer bittiği zaman / bittiğinde / bitince ülkeme döneceğim.

Yaz geldiği zaman / geldiğinde / gelince kendimi daha mutlu hissediyorum.

Ben doğduğum zaman / doğduğumda / doğunca babam 29 yaşındaymış.

Tömer’e gittiğim zaman / gittiğimde / gidince arkadaşlarımla sohbet ederim

Okuldan çıktığım zaman / çıktığımda / çıkınca yemekhaneye gideceğim.

Korona virüs başladığı zaman / başladığında / başlayınca evlerimize kapandık.

Dün uyuduğum zaman / uyuduğumda / uyuyunca güzel bir rüya gördüm.

Ülkemdeki savaş bittiği zaman / bittiğinde / bitince ülkeme geri döneceğim.

Ders çalışmadığım zaman / çalışmadığımda / çalışmayınca evde film izlerim.

Korona virüs bittiği zaman / bittiğinde / bitince okullar yeniden açılacak.

 

Alıştırmalar:

Sınıfa girdim. O zaman bir öğrencinin cep telefonu çaldı.

Sınıfa girdiğim zaman / girdiğimde / girince bir öğrencinin cep telefonu çaldı.

 

  • Sınıfa girdim. Öğrencilerin hepsi ayaktaydı.

________________/__________/_______________________.

  • Başım ağrıyor. O zaman ilaç alıyorum.

________________/__________/_______________________.

  • Kar yağar. O zaman her taraf bembeyaz olur.

________________/__________/_______________________.

  • Yolculuğa çıkıyorum. O zaman yanıma mutlaka bir kitap alırım.

________________/__________/_______________________.

  • Okula gittin. Arkadaşların orada mıydı?

________________/__________/_______________________?

  • Ders çalışmıyorsun. O zaman ne yapıyorsun?

________________/__________/_______________________?

  • İstanbul’a gidiyorsunuz. O zaman ben orada olacağım.

________________/__________/_______________________.

  • İçeriye girdim. O zaman telefon çalıyordu.

________________/__________/_______________________.

  • Ne zaman evimi satarım. O zaman size olan borcumu öderim.

________________/__________/_______________________.

  • Alışverişe çıktım. O zaman yağmur yağmaya başladı.

________________/__________/_______________________.

 

Fiil + -DIğI sırada – anda

Bu zarf-fiil, temel cümledeki işin başlama zamanı ile yan cümledeki işin başlama zamanının neredeyse aynı, birbirine çok yakın olduğunu anlatmak için “aynı anda” anlamı ile kullanılır. (Bu yapı “-A/Irken” ile aynı anlamdadır.)

Yan cümledeki eylem gerçekleşirken, gerçekleştikten çok kısa bir zaman sonra temel cümledeki eylemde gerçekleşir.

Örnek:

Evden çıktım. (Temel Cümle)

Babamı gördüm. (Yan Cümle)

Evden çıktığım sırada / anda babamı gördüm.

Tam alışverişe çıktım. (Temel Cümle)

Yağmur yağmaya başladı. (Yan cümle)

Alışverişe çıktığım sırada / anda yağmur yağmaya başladı.

 

Ben

yaptığım sırada / anda

Sen

yaptığın sırada / anda

O

yaptığı sırada / anda

Biz

yaptığımız sırada / anda

Siz

yaptığınız sırada / anda

Onlar

yaptıkları sırada / anda

 

  • Tam uçağa binerken telefonum çaldı.
  • Uçağa bindiğim sırada / anda telefonum çaldı.

 

  • Yemeğe başlarken misafirler geldi
  • Yemeğe başladığımız sırada / anda misafirler geldi.

 

  • Tam uykuya dalarken bebek ağlamaya başladı.
  • Tam uykuya daldığım sırada / anda bebek ağlamaya başladı.

 

  • Sen dışarı çıkarken telefonun çalmaya başladı.
  • Sen dışarı çıktığın sırada / anda telefonun çalmaya başladı.

 

Örnekler:

Okuldan içeri girdim. O zaman öğretmenle karşılaştım.

Okuldan içeri girdiğim sırada / anda öğretmenle karşılaştım.

Ders çalışmaya başladım. Elektrikler kesildi.

Ders çalışmaya başladığım sırada / anda elektrikler kesildi.

Öğretmen ders anlatıyor. Öğrenciler telefonla konuşuyordu.

Öğretmen ders anlattığı sırada / anda öğrenciler telefonla konuşuyordu.

Seni arıyordum. Telefonumun şarjı bitti.

Seni aradığım sırada / anda telefonumun şarjı bitti.

Yemek yapıyordum. Arkadaşım alışverişe çağırdı.

Yemek yaptığım sırada / anda arkadaşım alışverişe çağırdı.

Ali Nacakçıoğlu

Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi / yabancilaricinturkce.com

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir